Dy anët e sprovës

Metin Izeti

Jeta njerëzore është një peizazh i ndërlikuar ku dy fuqi të padukshme, të cilat duken se luftojnë njëra-tjetrën, ndërthuren vazhdimisht: nevoja për përpjekje dhe nevoja për heshtje. Në thelbin e ekzistencës sonë, ky tension nuk është thjesht një konflikt i rastësishëm, por një pasqyrë e thellë e natyrës së qenies njerëzore. Islami, si udhërrëfyes shpirtëror, e shikon këtë dinamikë jo si një kontradiktë, por si një urdhër hyjnor për të kërkuar harmoninë midis dy shtyllave të pandara: amel’it (veprimit të drejtë) dhe tefekkurit (reflektimit të thellë). Ky dualitet nuk është një pengesë, por një rrugëdalje për të shpëtuar nga ekstremizmi i njëanshëm që mund të çojë në mungesë kuptimi.

Në Islam, ekuilibri midis veprimit dhe reflektimit është një akt adhurimi ku amel’i na thërret të përpiqemi në botë me këmbë dhe duar — të ndërtojmë familje, komunitete dhe shoqëri, të kthejmë sfidat në mundësi, e madje të luftojmë kundër pengesave të brendshme si egoizmi dhe përtacia — si manifestim i xhihadu’n-nefs (përpjekjes kundër egos). Ky koncept nuk kufizohet në luftën fizike, por përfshin një revolucion të brendshëm: kontrollin e epsheve, përmirësimin e vetvetes, dhe përkushtimin ndaj veprave të mira. Muhammedi (paqja qoftë mbi të) e theksoi këtë me hadithin: “I fortë nuk është ai që mund të tjerët, por ai që mund vetveten në kohën e zemërimit” (Buhari). Çdo vepër e drejtë, nga ndihma për të varfërin deri te mësimi i një fije dijeje, është një hap drejt përsosmërisë shpirtërore.

Në anën tjetër, tefekkuri na fsheh në hijet e qetësisë, duke na këshilluar të ndalojmë në rrjedhën e përqendrimit të botës materiale. Ky nuk është thjesht pushim fizik, por një lundrim brenda vetvetes për të dëgjuar fjalën e All-llahut dhe për të lexuar shenjat e Tij në univers. Kur’ani thekson këtë me një udhëzim të mprehtë: “Në të vërtetë, në krijimin e qiejve dhe tokës, dhe në ndërrimin e natës dhe ditës, ka shenja për njerëzit e arsyeshëm, që e përmendin All-llahun në këmbë, ulur dhe në shtrat” (Ali Imran, 190-191). Reflektimi mbi ciklet e natyrës, ritmet e jetës dhe thellësitë e Kur’anit kërkon një zemër të hapur dhe një mendje të qetë. Kjo është praktika e murakabes (vetëvëmendjes ndaj Zotit), ku heshtja shndërrohet në një lloj lëvizjeje shpirtërore. Ky ekuilibër nuk është statik, por dinamik — një valëzim midis të bërit dhe të qenit. Në praktikat islame, kjo shihet qartë: namazi kombinon lëvizje (si rekate dhe sexhde) me momente heshtjeje në të cilat shpirti përqendrohet në kuvendimin me Krijuesin. Haxhi, me ecjet e tij të përsëritura midis Safa dhe Merve, simbolizon këtë kërkim të përhershëm midis veprimit dhe durimit. Po ashtu, agjërimi është një mënyrë për të trajnuar trupin (amel) dhe për të thelluar reflektimin (tefekkur).

Rreziku qëndron në të shkuarat jashtë këtij ekuilibri. Një jete e dominuar nga veprimi pa reflektim mund të çojë në një ekzistencë mekanike, ku besimtari harron qëllimin e veprave të tij. Nga ana tjetër, një reflektim i tepruar pa vepër mund të shndërrohet në pasivitet, duke kundërshtuar parimin islamik të istikametit (drejtësisë së qëndrueshme). Imam Gazali, në veprën e tij Ihja Ulumu’d-Din, paralajmëron kundër “dijes pa vepër” dhe “vepres pa intencion”, duke theksuar se të dyja janë të paplota pa ndërgjegjësimin e pranisë së All-llahut.

Në kontekstin modern, ky tension ndihet më akut. Presioni për produktivitet dhe sukses material kërkon një përgjigje të ndërgjegjshme nga besimtari. Islami nuk i kundërvihet përparimit, por e vë në dukje rëndësinë e nijetit (intencionit) dhe tevekkulit (mbështetjes në Zotin). Një mysliman mund të jetë një shkencëtar i shquar ose një biznesmen i suksesshëm, por gjithmonë me kujtimin se “pushteti dhe suksesi vijnë vetëm nga All-llahu” (Kur’an, 8:10). Në të njëjtën kohë, vetmimi periodik (halvet) për të medituar ose lexuar Kur’an rregullon ritmin e shpirtit, duke mos lejuar që bota të tërheqë zemrën larg qëllimit të saj të vërtetë.

Kështu, jeta e besimtarit bëhet një kërcim midis dy botëve — një këmbë në tokë, duke ndërtuar dhe duke u përpjkeur, dhe një këmbë në qiell, duke kërkuar kuptim dhe mëshirë. Ky nuk është një kompromis, por një sintezë e urtë, ku vepra dhe mendimi përputhen me ritmin e krijuar nga Zoti. Siç thotë Rumi: “Bëhu si pemë që lëviz me erë, por rrënjët i ka të fiksuara në tokë.” Në fund, ekuilibri nuk është qëllim, por udhë — një shteg i shenjtëruar nga All-llahu për të na kujtuar se jemi qenie të dyfishta, të thurura nga balta dhe fryma, të thirrur të adhurojmë në çdo frymë dhe çdo lëvizje.

Përpjekja, në Islam, është akt i adhurimit. Muhammedi (paqja qoftë mbi të) thoshte: “Vërtet, Allahu e do kur njëri nga ju punon një punë ta përsosë atë” (Hadith, Tabarani). Imagjino një ndërtues xhamie që lëviz tulla me durim, një mësimdhënës që përcjell dijeninë me pasion, një prind që punon për familjen – të gjithë janë pjesë e këngës së amel-it, ku çdo djersë është sadaka (lëmoshë). Por, siç paralajmëron Kur’ani, “Ata që besuan dhe zemrat e tyre gjejnë qetësi në përkujtimin e All-llahut. Ja, vetëm në përkujtimin e All-llahut zemrat gjejnë prehje”* (Rad, 28). Pikërisht këtu, në heshtjen e namazit ose në qetësinë e mbrëmjeve të Ramazanit, zbulojmë që përpjekja pa reflektim është si një lule pa erë.

Paradoksi qëndron në faktin se përpjekja pa heshtje bëhet e verbër, ndërsa heshtja pa përpjekje bëhet e shurdhër. Shëmbëlltyra islame e “malit dhe murit” të Ibn Ata’illahut ilustron këtë: njeriu duhet të ngjitet në mal (përpjekje), por pa mbështetur shpinën në murin e besimit (heshtje), do të rrëzohet. Shejh Ibn Arabiu shkruante se “veprimi i jashtëm është hije e veprimit të brendshëm”. Një punonjës që mënjanon në dhikrin (përkujtimin e Zotit) midis orëve të punës, ndjen zbrazëtinë e gafletit (harresës), ndërsa një mysliman që mediton në xhami pa vepruar për të mirën e shoqërisë, kundërshton urdhërin “Ju besoni dhe bëni vepra të mira” (Kur’ani, 2:277).

Ky tension nuk është gabim i natyrës, por një ekuilibër i urtësisë së Zotit. Në zemër të besimtarit qëndron një mësim i fshehtë: jeta nuk kërkon zgjedhjen midis “veprimit” dhe “heshtjes,” por aftësinë për t’i harmonizuar ato në një kërcim të vetëdijshëm. Heshtja nuk është thjeshtë mungesë zhurme, por murakabe — një vetëvëmendje e thellë që shërben si pasqyrë për të studiuar intencat tona. A është përpjekja jonë për të fituar ose për të ndihmuar? A luftojmë për lavdinë e egos apo për kënaqësinë e All-llahut? Kjo përbuzje e brendshme është një mikrob i vlefshëm në fe, sipas hadithit: “Veprat varen nga qëllimet, dhe çdo njeri do të shpërblehet sipas asaj që ka pasur në mendje” (Buhari).
Pejgamberi (paqja qoftë mbi të) e shndërroi këtë tension në një model të gjallë. Nga njëra anë, ai ishte një udhëheqës aktiv: negociator, diplomat dhe reformator social, i angazhuar në ndërtimin e një shoqërie të drejtë. Në anën tjetër, çdo vit ai izolohej në shpellën e Hiras, duke kërkuar vetmi për të medituar dhe për t’u afruar me Zotin. Kjo sjellje nuk ishte një shpëtim nga bota, por një rikthim në burim për të rifreskuar qëllimin. Edhe pas pranimit të pejgamberllëkut, ai vazhdoi të zgjedhte kohë për tehexhud (lutje natën), duke balancuar detyrat e tij të jashtme me nevojën për dialog të pandërprerë me Krijuesin. Kështu, jeta e tij u bë një mihrab në lëvizje — ku heshtja dhe veprimi ishin dy anët e një monedhe hyjnore.
Imam Gazali, një nga sfiduesit e mendjes myslimane e jetoi këtë parim në mënyrë dramatike. Pas një jete të shpenzuar në qarqe akademike si një njohës i shquar i ligjit dhe filozofisë, ai ndjeu një zbrazëti shpirtërore. Dija e tij nuk kishte arritur të shpërbënte pyetjen më të thellë: “Për kë bëhet kjo?” Kështu, ai u tërhoq për një dekadë në izolim, duke lënë pas gjithçka për të “vdekur për botën përpara se bota të të vdesë për ty” (si e përshkroi ai vetë). Në këtë halvet (vetmi e bekuar), Gazali zbuloi se dija pa ihsan (përsosmëri shpirtërore) është si një trup pa frymë. Vepra e tij Ihja Ulumu’d-Din (Ringjallja e Shkencave të Fesë) lindi pikërisht nga ky tension midis të mësuarit dhe të jetuarit, midis teorisë dhe praktikës.

Ky ekuilibër nuk është një “zgjidhje” përfundimtare, por një proces i përhershëm. Ashtu si era që lëkund degët e një peme pa i shkëputur rrënjët, ashtu edhe besimtari lëviz midis të bërit dhe të qenit. Kur vepron, ai e bën me kujdesin e heshtjes së brendshme — duke kontrolluar qëndrimin e zemrës. Kur hesht, ai e bën me energjinë e veprës së fshehur — duke përgatitur hapat e ardhshëm. Në këtë mënyrë, amel dhe tefekkuri bëhen dy shpirtëra binjakë: njëri ndriçon rrugën, tjetri ndriçon qëllimin.

Sot, ky mësim është një ilaç kundër ekstremeve të kohës sonë. Në një epokë ku produktiviteti matet me sasinë e “punës sëbërë,” islami na kujton se “pushimi” i heshtjes së ndërgjegjshme është një formë lirie. Dhe në një kohë kur meditimi shitet si një “mjet efikas për reduktimin e stresit,” feja na thotë se heshtja është një akt revolucionar kundër egocentrizmit. Për shembull, kur një mysliman ndalon për namaz në mes të një dite pune, ai nuk thërret vetëm për adhurim, por edhe për të rikthyer veten në realitet — duke kujtuar se koha dhe suksesi janë hua nga Zoti.
Urtësia e Zotit qëndron në këtë tension krijues. Ashtu si nata dhe dita janë të pandara në ciklin e krijimit, ashtu edhe përpjekja dhe heshtja janë dy rrahje të të njëjtës zemër. Të jesh “në botë, por jo i botës” nuk është paradoks, por një ftesë për të qenë plotësisht njerëzor: të luftosh, të gabosh, të falësh, dhe të rifillosh — gjithmonë nën hijen e mëshirës së Atij që e di se balanci është arti i tij më i madh.

Në fund, kjo nuk është luftë, por tevazun (ekuilibër) i thirrur nga Kur’ani: “Kërkoni ndihmë nëpërmjet durimit dhe namazit” (2:153). Ashtu si lëvizja rreth Kabesë në Haxh – që është një valë e përhershme midis ecjes dhe ndalimit – jeta myslimane kërkon të këndojë me të dyja. Sepse, si thotë një hadith kudsi: “Allahu është me atë që frikësohet dhe bën të mirën, dhe me ata që janë të durueshëm”. Vetëm kur përpjekja dhe heshtja përqafohen si dy ajete (shenja) të Zotit, lind diçka e vërtetë: iman bi’l-gajb (besimi në të padukshmen).

MARKETING