E drejta si parakusht i paqes

Shkruan: Prof. Dr. Metin İzeti

Kur bëhet fjalë për marrëdhëniet ndëretnike në Maqedoninë e Veriut, diskutimi shpesh reduktohet në një konflikt thjesht emocional. Megjithatë, nëse e shohim këtë dinamikë përmes një thjerrëze racionale dhe politike, kërkesat e shqiptarve nuk janë kërkesa radikale, por parakushte të domosdoshme për ndërtimin e një shteti të qëndrueshëm dhe demokratik. Ato përfaqësojnë një projekt të qartë për barazi dhe përfaqësim, i cili është i lidhur pazgjidhshmërisht me stabilitetin e vetë vendit.

Në zemër të këtyre kërkesave qëndron Marrëveshja e Ohrit. Ky nuk është thjesht një dokument i vjetër, por një Kushtetutë e jetesës së përbashkët. Ajo shërben si kornizë legjitime dhe e parevokueshme për kërkesat e komunitetit shqiptar. Në vend që të shihet si një përfundim, Ohri duhet të shihet si një pikënisje, një grup parimesh minimale që duhet zbatuar dhe zgjeruar për të ruajtur ekuilibrin e fuqisë brenda shtetit.

Kërkesat konkrete të shqiptarëve rrjedhin direkt nga ky kuadër dhe mund të grupohen në disa sfera kyçe:

1. Barazia e plotë
Ky nuk është një parim abstrakt. Ai manifestohet në kërkesa shumë konkrete:

-Zgjerimi i përdorimit të gjuhës shqipe:
Kërkesa për përdorimin e gjerë të gjuhës shqipe në administratën publike, në sistemin e gjyqësor dhe në shërbimet civile në komunat ku shqiptarët përbëjnë shumicën, nuk është një kërkesë për privilegj, por për qasje per barazi. Një shtetas nuk duhet të negociojë në një gjuhë të huaj për të gjetur drejtësi ose shërbim thelbësor në vendin e vet.
-Vetë-qeverisje dhe decentralizim i vërtetë:
Fuqizimi i komunave me më shumë burime dhe autoritet është një kërkesë thelbësisht pragmatike. Lejohet që komunitetet të menaxhojnë shërbimet e tyre lokale si arsimi, shëndetësia dhe kultura, në mënyrë që të mos ndihen si kolonë të një qendre të largët dhe shpesh indiferente.
2. Përfaqësimi i drejtë në shtet:
Fuqia nuk shpërndahet vetëm nëpërmjet ligjeve, por edhe nëpërmjet njerëzve.
-Proporcionaliteti në institucione: Kërkesa për përfaqësim të drejtë të shqiptarëve në administratën publike, në forcat e sigurisë dhe në sektorin ushtarak nuk është një “pushtim,” por një mënyrë për të siguruar që shteti të shërbejë për të gjithë qytetarët e tij. Një shtet ku nje pjese e madhe e popullsisë ndihet e përfaqësuar dobët në mekanizmat e tij, është një shtet i dobësuar nga brenda.
-Lufta kundër diskriminimit sistematik në punësim nuk është vetem një çështje të drejtave të njeriut, por një çështje e efikasitetit të shtetit. Talente të papërdorura dëmtojnë ekonominë dhe thellojnë ndarjet sociale.
3. Njohja e identitetit dhe e të kaluarës së përbashkët:
Kjo është ndoshta sfida më e ndjeshme, por jo më pak e rëndësishme.
-Një narrativë e përfshirjes historike:
Kërkesa për një histori të shkruar të përfshijë kontributin e shqiptarëve në formimin e Maqedonisë së Veriut nuk është një përpjekje për të fshirë historinë e tjetrit, por për ta kompletuar atë. Një identitet kombëtar i fortë nuk kërkon mohimin e të tjerëve, ai mund të ndërthuret mbi njohjen e diversitetit të tij.
-Simbole të përbashkëta:
Debati rreth simboleve shtetërore, nga emrat e instituteve deri te përmbajtja e teksteve shkollore, është në thelb një debat për përkatësi. Kërkesa për simbole që i përshtaten të gjithë qytetarëve, jo vetëm shumicës, është një kërkesë për një shtet të përbashkët.

Përfundimisht, këto kërkesa nuk janë një kërcënim, por një investim në stabilitet.
Përqasja realpolitike e kësaj çështjeje është e qartë: një komunitet shqiptar i përmbushur, i cili ndjen se të drejtat e tij janë të respektuara dhe se ka një pjesë të vërtetë në shtet, është një partner më i mirë për komunitetin maqedonas. Përkundrazi, një komunitet i margjinalizuar, i mërzitur dhe i pashpresë do të jetë gjithmonë një burim i paparë i tensionit dhe destabilizimit.

Prandaj, kërkesat e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut duhet të shihen jo si pengesa për shtetin, por si kahja e vetme drejt një uniteti të vërtetë dhe të qëndrueshëm. Ato janë arkitektura e nevojshme për një shtet ku paqja nuk mbështetet në heshtje, por në drejtësi.

MARKETING