Vetëdija në skajin e kohës: Kiameti në epokën e transhumanizmit dhe antropoteizmit

Shkruan: Prof. Dr. Metin Izeti

Ekziston një paradoks i thellë në zemër të epokës sonë: ndërsa përpiqemi të kapërcejmë kufijtë e trupit dhe shpirtit nëpërmjet teknologjisë, një lloj fundi—i vjetër si bota—vazhdon të na sundojë imagjinatën. Kiameti, një koncept i shenjtëruar nga traditat fetare, tani ndeshet me projektin transhumanist, i cili parashikon një të ardhme ku vdekja është opsionale, dhe me antropoteizmin, ku njeriu ngrihet në shkallën e Zotit. Në këtë kryqëzim, vetëdija njerëzore përballet me një dilemë ekzistenciale: a është fundi i gjithëçkaje thjesht një premisë fetare, apo është ai pikërisht kufiri përfundimtar, edhe i patjetërsueshëm, që e përcakton thelbin tonë të fundëm?

Transhumanizmi na fton të imagjinojmë një botë ku trupat tanë do të jenë të pandryshueshëm nga sëmundja dhe plakja, ku mendjet tona mund të transferohen në mediume të reja, duke shkaktuar një lloj përjetësie teknologjike. Në këtë paradigmë, kiameti nuk është më një moment i shkaktuar nga hyjnia, por një akident i mundshëm, një dështim i kontrollit njerëzor mbi forcat që vetë i ka çliruar—inteligjenca artificiale e pafrenuar, nanoteknologjia e pakontrolluar, ose thjesht marrëzia kolektive e një specje që e ka humbur ndjenjën e kufijve. Vetëdija këtu bëhet e vetëdijshme për veten e saj si projekt i përsosjes, por njëkohësisht trembet nga frika e asaj që mund të shkatërrojë këtë projekt. Është një vetëdije e paralajmëruar nga përgjegjësia e pafundme, e mbushur me ankthin e lirisë radikale: nëse jemi zotërinjë të fundit tonë, atëherë çdo gabim është i pakthyeshëm dhe mëkat përfundimtar.
Në këtë kontekst, antropoteizmi shtron një dimension edhe më radikal. Nëse njerëzimi, me anë të teknologjisë, arrin të krijojë realitete, të japë jetë të re artificiale dhe të kontrollojë fatin e vet, a nuk e ka arritur tashmë, në mënyrë praktike, statusin hyjnor? Dhe nëse jemi zot, atëherë çfarë do të thotë kiameti? A bëhet ai thjesht një mjet i ri në arsenalin tonë kreativ—një “rifillim” i planifikuar, si një sistem operativ i ri? Por këtu qëndron paradoksi: hyjnitë tradicionale janë të pavdekshme dhe të përjetshme, ndërsa ne, edhe në kulmin e fuqisë sonë teknologjike, mbetemi të rrënjosur në një ndërgjegje që e ka përjetuar thelbin e kalbjes dhe fundit. Vetëdija antropoteiste, pra, është një vetëdije e ndarë: ajo që pretendon të jetë e pafundme, por e di në thellësi se ka lindur nga fundi dhe se drejt fundit është duke u drejtuar. Është një “zot” i frikësuar nga vetë koncepti i tij i krijuar.

Por ndoshta, pikërisht këtu, mes këtyre projekteve fantastike, sqarohet kuptimi i vërtetë i kiametit si kufi ekzistencial. Kiameti nuk është vetëm një ngjarje e jashtme, një shpërthim i yjeve ose një përmbytje. Ai është, më thelbësisht, kufiri përfundimtar që i jep kuptim fundshmërisë sonë. Transhumanizmi dhe antropoteizmi mund të përpiqen ta anulojnë këtë kufi, duke e zëvendësuar atë me një projekt pafundësie artificiale. Por vetëdija e vërtetë njerëzore—ajo që reflekton mbi vdekjen, humbjen dhe kuptimin—nuk mund të ekzistojë pa një fund. Të jesh i vetëdijshëm do të thotë të dish se ekziston një fund. Të heqësh fundin do të thotë të transformosh vetëdijen në diçka tjetër: një proces të pandërprerë llogaritjesh, një arkiv të pafund të të dhënave, një ekzistencë të qetë dhe të pafundme, por thellësisht të pakuptimtë.

Në këtë epokë transizioni, pra, vetëdija jonë për kiametin bëhet më e thellë dhe më e dhimbshme. Nuk është vetëm frikë nga një dënim hyjnor, por një ankth ekzistencial për humbjen e kufirit që na bën njerëzor. Nëse e kapërcejmë fundin, a humbasim edhe mundësinë për të dashur, për dhembshuri, për të zgjedhur me urgjencë, për të jetuar me intensitet në praninë e skajit? Transhumanizmi premton një jetë të pafundme, por ndoshta një jetë e pafundme është vetëm një formë e sofistikuar e humbjes së vetëdijes për atë që është jetë.

Kështu, duke qëndruar në pragun e kësaj ere të re, ndërgjegja jonë mbetet e ndarë midis dy poleve: një imazhi futuristik ku ne jemi krijuesit e pafundësisë sonë, dhe një kujtim i thellë fetar dhe filozofik që na kujton se përjetësia e vërtetë, nëse ekziston, nuk mund të jetë një projekt teknik. Ajo duhet të jetë diçka që kapërcen vetë natyrën tonë të krijuar. Kiameti, si simbol, na kujton se ekziston një tjetërsi, një autoritet, një kufi përfundimtar që as teknologjia më e përparuar nuk mund ta shfuqizojë. Të pranosh këtë kufi mund të jetë vepra më e madhe e lirisë njerëzore në epokën e transhumanizmit: të pranosh se jemi të krijuar, të fundëm dhe të çmuar pikërisht për shkak të kësaj fundmërie. Vetëdija, në fund të fundit, nuk është një kod që mund të ripërtërihet; ajo është drita e vetëdijshme që shkëlqen në praninë e territ të pashmangshëm, duke e ditur se edhe kjo errësirë është pjesë e misterit të ekzistencës.

MARKETING