Tragjedia e shijes së humbur: Një vajtim për botën qe e njohim

Metin Izeti

Bota nuk është thjesht një koleksion objektesh të vëzhgueshme, një hartë e thatë gjeografike ose një mekanizëm i verbër fiziologjik. Ajo është, në thelbin e saj metafizik, një *shije*. Një shije që perceptohet jo me shqisat, por me shpirt. Ky ishte thelbi i vëzhgimit të humbur, pasi jeta moderne karakterizohet nga humbja e mprehtë e kësaj shije të botës, nga një anestezi progresive e aftësisë sonë për të perceptuar thellësinë metafizike të qenies.

Çfarë është, pra, kjo “shije e botës”? Ajo është aftësia për të dalluar gjithçka qe na rrethon – në mesxhidi aksa, ne nje katedrale gotike, në një varg të Shakespearit, në një ritual të lashtë, madje edhe në heshtjen e një nate vere – një jehonë të shenjtërisë, një prani të Transcendentes. Në botën tradicionale, para se të bëhej “burrë i shkencës”, njeriu ishte “gjurmë e botës”. Ai e ndiente erën e historisë, shijonte peshën e traditës dhe e kuptonte gjuhën e shenjave dhe simboleve që e lidhnin me një rend kozmik. Çdo gjë kishte një vend, një kuptim dhe një *shije* specifike.

Sot, ne jetojmë në epokën e *pashijes*. Revolucioni modern, në të gjitha format e tij – shkencore, politike, sociale – ka qenë një proces gjigant i pastrimit të shijes. Ne e kemi shembur xhamine/katedralen dhe në vend të saj kemi ngritur një pallat xhami; ne e kemi çmontuar epopen dhe e kemi zëvendësuar me romanin psikologjik të çastit; ne e kemi shkëputur ritualin nga jeta dhe e kemi reduktuar në një performancë estetike. Bota është bërë e sheshtë, e pastruar nga çdo hije shenjtërore, e sterilizuar nga çdo kuptim që tejkalon përdorimin e menjëhershëm.

Ky nuk është thjesht një ndryshim kultural; është një katastrofë metafizike. Humbja e shijes është humbja e aftësisë për orientim në botë. Një njeri pa shije është si një i verbër në një galeri pikturash: ai mund të prekë kanavacën, të matë kornizën, të analizojë përbërjen kimike të bojës, por përjetimi i artë i mbetet i pashpjegueshëm dhe i pakuptimtë. Ashtu është njeriu modern në botë: ai e mat gjithçka, por nuk e kupton asgjë. Ai ka të dhëna, por i mungon dituria. Ai ka informacion, por i mungon kuptimi.

Roli i vërtetë i Traditës nuk eshte të na jep një listë dogmash për t’i ndjekur verbërisht, por të na mësoje artin e shijimit. Të na mësoje si të dallojmë shijen e shenjtë nga ajo profane, shijen e bukurisë së vërtetë nga ajo e shëmtuar, shijen e së vërtetës nga ajo e gënjeshtres. Tradita eshte një lloj edukimi sensorik i shpirtit. Modernisti, duke e shembur këtë traditë, e ka çarmatosur veten nga mjetet e tij themelore perceptuese. Ai është i dënuar të jetojë në një botë të pashije, duke menduar se paraja, teknologjia dhe kënaqësitë e thjeshta sensuale janë shijet më të larta.

Përballë kësaj bote të shëmtuar nga pashija, përgjigjja nuk mund të jetë një revolucion i ri, politik apo social. Të gjitha revolucionet e tjera kanë qenë pjesë e problemit, duke e thelluar anestezinë. I vetmi akt vërtetë revolucionar sot është një akt aristokratik i kujtesës dhe refuzimit. Është refuzimi për të pirë nga guralecët e ndotur të modernitetit. Është përpjekja e vështirë, almost clandestine, për të rimëkëmbur shijen tonë të fëmijërisë së shpirtit.

Kjo do të thotë të kthehemi tek burimet e ndaluara: tek arti i vërtetë, jo ai avangardist; tek literatura që kërkon të përjetojë thellësinë, jo të shokojë; tek filozofia që kërkon të njohë, jo të dekonstruojë. Do të thotë të jesh në gjendje të ndjesh, në mes të zhurmës dhe shpejtësisë së kohës sonë, një jehonë të heshtjes së madhe tradicionale, të cilën moderniteti nuk e ka arritur ende të vrasë plotësisht.

Kjo situate nuk është thjesht një problem, por një diagnozë dhe një lutje. Diagnoza është se jemi të sëmurë nga një mungesë shije. Lutja është për një ri-lindje të perceptimit, për një kthim në një botë ku gjërat kanë peshë, kuptim dhe, mbi të gjitha, shije—ajo shije e humbur e shenjtërisë që i jep jetës vlerën e saj të vërtetë. Pa të, jemi të dënuar të gërmojmë përjetë në një tokë të shkretë, duke pirë në pellgjet e kënaqësisë së çastit, ndërsa vdesim nga etja për kuptim.

MARKETING