Siria: Burokracia evropiane i hap rrugën Moskës për veprim të shpejtë

Në sallat e konferencave të Brukselit, diskutimet e pangutura për të ardhmen e sanksioneve siriane vazhdojnë. Makina burokratike evropiane, e mësuar me ritmin e saj të matur dhe peshimin e kujdesshëm të çdo vendimi, nuk po nxiton drejt ndryshimeve rrënjësore. Megjithatë ndryshimi po vjen: pas rënies së papritur të regjimit të Bashar al-Assad në dhjetor 2024, BE-ja po përgatitet për një vendim historik për ta pezulluar pjesërisht regjimin e sanksioneve.

Historia e sanksioneve siriane daton nga viti 2011 kur Bashkimi Evropian, i tronditur nga shtypja brutale e protestave paqësore nga regjimi i Asadit, pezulloi gjithë bashkëpunimin dypalësh me qeverinë siriane. Me kalimin e viteve, sanksionet evoluan në një sistem kompleks kufizimesh: nga ngrirja e aseteve të Bankës Qendrore të Sirisë deri te ndalimi i importeve të naftës dhe vendosja e kufizimeve në sektorin e energjisë. Për më tepër, sanksionet evropiane ndikuan edhe në tregtinë e artikujve të trashëgimisë kulturore, metaleve të çmuara dhe diamanteve. Institucioneve financiare siriane iu ndalua hapja e degëve brenda BE-së.

Zgjatja e fundit e sanksioneve ndodhi më 28 maj, në fuqi deri më 1 qershor 2025. Megjithatë, rënia e papritur e regjimit të Asadit më dhjetor 2024 krijoi një realitet të ri. Tani BE-ja po përgatitet ta rishikojë politikën e saj të sanksioneve.

“Ne do të vendosim … të … pezullojmë disa sanksione mbi sektorët e energjisë dhe transportit si dhe institucionet financiare,” deklaroi Ministri i Jashtëm francez Jean-Noël Barrault në prag të takimit të Këshillit të Punëve të Jashtme të BE-së në Bruksel. Shefja e diplomacisë së BE-së, Kaja Kallas konfirmoi gjithashtu se së shpejti pritet një vendim për “lehtësimin e sanksioneve”.

Megjithatë, BE-ja po parashtron kushte të ndërlikuara dhe komplekse. Autoriteteve siriane u kërkohet të fillojnë një “tranzicion politik që përfshin të gjithë sirianët”, të sigurojnë luftën kundër “çdo ringjalljeje të DEASh-it” dhe ta garantojnë “kontrollin dhe shkatërrimin e të gjitha rezervave të armëve kimike nga administrata e Asadit”. Udhëheqësit evropianë theksojnë nevojën për një qasje hap pas hapi, ndërkohë që nuk e pranojnë plotësisht se reformat masive nuk kanë gjasa nën sanksionet mbytëse.

Ursula von der Leyen, Presidente e Komisionit Evropian, paralajmëroi në dhjetor se ndryshimi i regjimit në Siri “ofron mundësi, por nuk është pa rreziqe”. Kjo tregoi qartë qasjen e pasigurt dhe të kujdesshme evropiane, e cila preferon të mos luajë për aksione të larta. Pak ka ndryshuar që atëherë dhe BE-ja vazhdon të balancojë ndërmjet mbështetjes së rindërtimit të Sirisë dhe sigurimit të pakthyeshmërisë së ndryshimeve që dëshiron.

Statusi i administratës së re siriane krijon një kompleksitet të veçantë. Grupi Hayat Tahrir al-Sham (HTS), i udhëhequr nga Ahmed al-Sharaa, mbetet në listën evropiane të organizatave terroriste. Kjo krijon pengesa ligjore për ndërveprim të drejtpërdrejtë, që kërkojnë procedura komplekse burokratike për t’u kapërcyer.

Vlen të bëhet një digresion: BE-ja mbetet donatori më i madh i ndihmës humanitare në Siri. Që nga viti 2011, Bashkimi Evropian dhe shtetet e tij anëtare kanë mobilizuar më shumë se 35 miliardë euro për ndihmë humanitare, stabilizim dhe mbështetje si brenda Sirisë ashtu edhe në vendet fqinje. Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se edhe në kulmin e presionit të sanksioneve, BE-ja mbajti përjashtime humanitare. Sanksionet nuk ndaluan kurrë eksportin e ushqimit, ilaçeve apo pajisjeve mjekësore. Pas tërmetit tragjik të 6 shkurtit 2023, përjashtimet ekzistuese humanitare u forcuan më tej për ta lehtësuar dërgimin e shpejtë të ndihmës për popullatën siriane.

Tani, ndërsa po shqyrtohet lehtësimi i sanksioneve, zyrtarët evropianë po punojnë me përpikëri në çdo hap. Kjo qasje e kujdesshme dhe metodike ka rezultuar tepër e ngadaltë për vendin e shkatërruar nga lufta, por është kjo qasje që liderët evropianë besojnë se mund të sigurojë paqe dhe stabilitet të qëndrueshëm në terma afatgjatë. Por, sirianët nuk mund të presin…

Ekonomia në rrënoja

“Pa zhvillim ekonomik ne do të kthehemi në një gjendje kaosi,” – këto fjalë nga Ahmed al-Sharaa tingëllojnë si një vendim. Udhëheqësi i ri i Sirisë nuk po e ekzagjeron: ekonomia e vendit është në gjendje katastrofike. Energjia elektrike është në dispozicion për vetëm një orë në ditë. Shkalla e rindërtimit të nevojshëm duket e pakuptueshme. Vendi po përjeton një krizë të rëndë likuiditeti – aq serioze sa që edhe pagimi i pagave të pakta bëhet një detyrë e pamundur.

Vitet e luftës civile, dhuna kundër civilëve dhe sanksionet ndërkombëtare e kanë kthyer në gërmadha një ekonomi dikur të vetë-mjaftueshme. Pavarësisht përjashtimeve ekzistuese për ushqimin, ilaçet dhe ndihmën humanitare, aksesi në nevojat themelore mbetet jashtëzakonisht i kufizuar. Siria përballet me inflacion galopant, kolapsin e monedhës kombëtare dhe ka një papunësi katastrofike të lartë.

Në këto rrethana, udhëheqja e re ka nisur të shikojë kartat që mban. Udhëheqja siriane ka të paktën dy opsione. E para është evropiane, që përfshin negociata të gjata dhe përmbushjen e kushteve të shumta: nga formimi i një qeverie gjithëpërfshirëse në luftimin e mbetjeve të DEASh-it, nga kontrolli i armëve kimike te garantimi i të drejtave të pakicave. Është një rrugë komplekse, e ndërlikuar që mund të çojë në edhe më shumë kërkesa nga burokratët pedantë evropianë.

Rruga e dytë është ruse, me qasjen e saj pragmatike dhe kërkesat e thjeshta e të qarta. Moska nuk po paraqet një listë të gjatë të kushteve politike. Interesi i saj është përqendruar në ruajtjen e bazave ushtarake në Tartus dhe Khmeimim – objekte strategjike që sigurojnë praninë në Mesdhe. Në këmbim, Rusia është e gatshme të ndihmojë në rimëkëmbjen ekonomike.

Administrata e re siriane, pasi ka trashëguar një borxh prej 8 miliardë dollarësh ndaj Rusisë nga regjimi i Asadit, po përpiqet ta shfrytëzojë këtë situatë për përfitim maksimal. “Në politikë nuk ka armiq të përhershëm”, deklaroi ministri sirian i Mbrojtjes Murhaf Abu Qasra, duke komentuar mundësinë e mbajtjes së bazave ruse. “Nëse Siria përfiton nga kjo – po.” Kjo qasje pragmatike krijon presion shtesë mbi negociatorët evropianë, të cilët kanë frikë se vonesat në heqjen e sanksioneve mund të çojnë në rritjen e ndikimit rus në rajon.

Udhëheqja siriane e përdor me mjeshtëri këtë konkurrencë. Sanksionet perëndimore, sipas al-Sharaa, përfaqësojnë “rrezikun më të madh” për planet e rindërtimit. Kjo deklaratë mund të shihet si një sinjal për Evropën: vonesa në heqjen e sanksioneve mund ta shtyjë Damaskun drejt një bashkëpunimi më të ngushtë me Moskën.

Ndërkohë, situata ekonomike vijon të përkeqësohet. Mungesa e mbështetjes së jashtme pas fitores së rebelëve sirianë dy muaj më parë e përkeqëson krizën. Sanksionet ndërkombëtare ndaj sektorit financiar të Sirisë mbeten në fuqi, duke paralizuar rimëkëmbjen ekonomike. Në këto kushte, çdo vonesë në heqjen e tyre luan në duart e forcave që ofrojnë zgjidhje më të shpejta, por më pak gjithëpërfshirëse.

Brukseli vendos kushte, Moska ofron një “marrëveshje”

Ndërsa zyrtarët evropianë punojnë në mënyrë metodike për çdo pikë të një marrëveshjeje të mundshme me administratën e re siriane, diplomacia ruse ka bërë një kthesë mbresëlënëse 180 gradë. E pandërpritur nga një dekadë e mbështetjes së regjimit të Asadit gjatë luftës civile, Moska filloi menjëherë të vendoste marrëdhënie me forcat që përmbysën diktatorin sirian. Në janar 2025, vetëm një muaj pas rënies së Asadit, një delegacion ndër-departamental rus i kryesuar nga Përfaqësuesi Special i Presidentit Mikhail Bogdanov mbërriti në Damask për negociata të drejtpërdrejta.

Kjo u pasua nga biseda e parë telefonike midis Vlladimir Putinit dhe Ahmad al-Sharaa më 12 shkurt. Simbolikisht, ky kontakt ndodhi përpara se shumë liderë evropianë ta kishin vendosur qëndrimin e tyre në lidhje me udhëheqjen e re siriane.

“Është e qartë se një nga shqetësimet e tyre qendrore tani është parandalimi i një përsëritjeje të skenarit libian, ku agresioni i NATO-s rezultoi në humbjen e shtetësisë së tij, thyerjen dhe pamundësinë për t’u ribashkuar,” vuri në dukje Ministri i Jashtëm rus Sergej Llavrov, duke komentuar rezultatet e vizitës së janarit. Sipas tij, udhëheqja e re e Damaskut konfirmon rëndësinë e ruajtjes së marrëdhënieve strategjike të vendosura historikisht midis vendeve.

Pyetja kryesore në marrëdhëniet ruso-siriane është e qartë: fati i bazave ushtarake në Tartus dhe Khmeimim. Për Rusinë, kjo është një çështje e pranisë strategjike në rajon. Tartus është pika e vetme e mbështetjes materiale dhe teknike të Marinës Ruse në Detin Mesdhe, duke lejuar riparimet dhe furnizimin e anijeve pa u kthyer në portet e Detit të Zi. Khmeimim, nga ana tjetër, shërben si një bazë ajrore kryesore, duke siguruar praninë ushtarake ruse jo vetëm në Siri, por në kontekstin më të gjerë rajonal.

Sipas burimeve nga Bloomberg të njohur me negociatat, Rusia është afër arritjes së një marrëveshjeje me qeverinë e re siriane për të ruajtur një pjesë të pranisë së saj ushtarake në vend. Kjo përfshin një kontigjent të reduktuar, por ende të rëndësishëm. Për Moskën, kjo do të përfaqësonte një fitore të madhe diplomatike dhe do t’i lejonte asaj të shpëtonte fytyrën, veçanërisht duke pasur parasysh se shumë vëzhgues fillimisht parashikuan një tërheqje të plotë të forcave ruse pas rënies së Asadit.

Pala siriane demonstron një qasje pragmatike dhe gatishmëri për një “marrëveshje”. Po, “për sa kohë që çdo marrëveshje me Kremlinin u shërben interesave të vendit”, Ministri i Mbrojtjes Murhef Abu Kasra përdori këtë formulë të thjeshtë për ta përcaktuar pozicionin e Damaskut ndaj bazave ruse. Ky pragmatizëm dhe hapje bie në kontrast të fortë me sistemin kompleks të kushteve dhe kërkesave të paraqitura nga burokratët evropianë.

Rusia është gjithashtu e gatshme të diskutojë ndihmën ekonomike dhe pjesëmarrjen në rindërtimin e vendit. Moska ka shprehur gatishmërinë për ta ndihmuar Sirinë ta rindërtojë ekonominë e saj dhe autoritetet e reja të Damaskut filluan menjëherë t’i llogaritnin përfitimet e mbajtjes së lidhjeve me Moskën, duke përfshirë furnizimet ushtarake.

Bashkimi Evropian, nga ana e tij, po përpiqet ta kundërshtojë ruajtjen e ndikimit rus. “Është një bazë ku ata kryejnë aktivitetet e tyre edhe drejt Afrikës dhe fqinjëve jugorë. Kështu që kjo është padyshim shqetësuese edhe për sigurinë evropiane,” deklaroi shefja e diplomacisë së BE-së Kaja Kallas para Vitit të Ri. Ministri holandez Caspar Veldkamp ishte edhe më kategorik: “Sa u përket bazave ushtarake ruse në Siri, ne duam që rusët të largohen”.

Megjithatë, ndërsa diplomatët evropianë shprehin shqetësimin dhe formulojnë kërkesa, Rusia në mënyrë metodike dhe pragmatike përparon drejt qëllimit të saj, duke ndjekur parimet e realpolitikës. Në këtë garë shpejtësie dhe efikasiteti, kujdesi burokratik i BE-së i nënshtrohet pragmatizmit rus jo vetëm në drejtimin ukrainas, por edhe në atë sirian. Udhëheqja e re e Sirisë përdor me mjeshtëri situatën, duke balancuar qendrat e ndryshme të pushtetit dhe duke arritur preferencat maksimale nga të gjithë pjesëmarrësit.