Shpifja ndaj Zotit dhe pengesat teologjike

Shkruan: Prof. Dr. Metin Izeti

Ajeti 21 i Sures En’am në Kur’an thotë: “Kush është më mizor se ai që shpif gënjeshtra për Perëndinë ose përgënjeshtron argumentet e Tij? Vërtet, mizorët nuk do të kenë shpëtim.” Kjo deklaratë teologjike e fortë shërben si pikënisje për një analizë hermeneutike të thellë që zhvillohet në dy drejtime:
(1) kuptimi filozofik i “shpifjes ndaj Zotit” dhe
(2) manifestimet e saj në praktikat dhe strukturat teologjike që pengojnë afrimin e njeriut ndaj fesë në shekullin 21.

I. Hermeneutika filozofike e “shpifjes ndaj Zotit”

1.1 Nga shpifja direkte te shpifja indirekte

Në kontekstin origjinal islamik, shpifja (ifk) ndaj Zotit lidhej kryesisht me atributimin e paligjshëm të fjalëve, veprave ose karakteristikave Zotit. Sipas hermeneutikës filozofike të Hans-Georg Gadamer-it, kuptimi lind nga “bashkimi i horizonteve” midis tekstit dhe interpretuesit. Në këtë dritë, “shpifja” mund të zgjerohet nga një koncept i ngushtë juridisko-teologjik në një fenomen më kompleks filozofik.

Paul Ricoeur, në veprën e tij për hermeneutikën e dyshimit, ndan interpretimin në dy modalitete: “besimi” dhe “dyshimi”. Shpifja ndaj Zotit, sipas kësaj paradigme, nuk është vetëm gënjeshtër e drejtpërdrejtë, por edhe reduktimi i Tij në një projeksion të nevojave, frikave dhe paragjykimeve njerëzore. Kur teologjia transformon Zotin në një figurë që shërben ekskluzivisht interesave të një grupi, sistemi politik, ose tradite të ngurtësuar, ajo kryen një formë të sofistikuar të “shpifjes”.

1.2 Idolatria konceptuale dhe dhuna simbolike

Filozofia hermeneutike e kërcënon idenë e një “kuptimi të pastër” të Zotit. Gianni Vattimo, argumenton se çdo përfaqësim i Zotit është gjithmonë tashmë një interpretim i ndërthurur me kontekstin historik dhe kulturor. Problemi lind kur këto interpretime ngrihen në status “të shenjtë” dhe shërbejnë si instrumente për të imponuar pushtet, përjashtuar të tjerët, ose për të justifikuar dhunën.

Shpifja, në këtë kuptim të zgjeruar, është reduktimi i Transcendentit në një ideologji të mbyllur. Teologët që krijojnë sisteme teologjike të mbyllura, të paevoluueshme dhe anti-dialektike, duke i shndërruar ato në “mur” ndaj komunikimit me të tjerët dhe me vetë Realen e Shenjtë, praktikojnë një formë të sofistikuar të shpifjes. Ata “gënjejnë” për Zotin duke e paraqitur Atë si një ent statik, plotësisht të kuptueshëm nëpërmjet kategorive të tyre të kufizuara.

II. Manifestimet sociale të “shpifjes” në shekullin XXI

2.1 Teologjia si pengesë ndaj eksperiencës shenjtërore

Në epokën tonë, një nga format më subtile të “shpifjes” është reduktimi i fesë në një sistem dogmatik të paçelët, i shkëputur nga eksperienca ekzistenciale e individit. Teologët që insistojnë në literalizëm ekstrem, duke refuzuar çdo hermeneutikë kontekstuale, në fakt ndërtojnë një “mur” midis njerëzve dhe Zotit. Siç vëren filozofia fenomenologjike e fesë, eksperienca shenjtërore është paradoksalisht para-gjuhësore dhe para-konceptuale; reduktimi i saj në formula teologjike të ngurta mund të asfixojë pikërisht atë që përpiqet të shprehë.

2.2 Absolutizimi i interpretimeve historike

Një formë tjetër e “shpifjes” ndodh kur interpretimet historike të teksteve shenjtë ngrihen në status absolut, duke injoruar ndryshimet radikale në kushtet ekzistenciale të shekullit XXI. Kjo “idolatri e traditës” (siç e quan Gadamer) neglizhon faktin hermeneutik se çdo kuptim është gjithmonë i pjesshëm dhe i kushtëzuar historikisht. Teologët që refuzojnë dialogun me shkencën, filozofinë moderne, dhe realitetet sociale të reja, në mënyrë paradoksale bëjnë të pamundur marrëdhënien autentike me Zotin në kontekstin aktual.

2.3 Përdorimi instrumental i fesë

Në kohët tona, shpesh dëshmojmë përdorimin e fesë si mjet për legjitimimin e pushtetit, të privilegjeve sociale, ose të diskriminimit. Ky është ndoshta formati më i qartë i “shpifjes” në kuptimin e ajetit: përdorimi i emrit të Zotit për qëllime kundër të cilave ai pretendon të qëndrojë. Kur teologjia shërben si justifikim për përjashtim, ose për ruajtjen e hierarkive të padrejta, ajo bën dhunë simbolike jo vetëm ndaj njerëzve, por edhe ndaj konceptit të Zotit si drejtësi dhe mëshirë.

III. Rrugëdalje: Drejt një hermeneutike të përgjegjshme

3.1 Hermeneutika e vullnetit të mirë

Një teologji që shmang “shpifjen” duhet të pranojë parimin hermeneutik të “vullnetit të mirë” (Gadamer) – gati të dëgjojë tekstin dhe të tjerët, duke e njohur kufirin e kuptimit tonë. Kjo nënkupton një qëndrim epistemik modest, që refuzon pretendimet për posedimin ekskluziv të së vërtetës.

3.2 Teologjia si proces dhe kërkim

Në vend të një sistemi të mbyllur dogmatik, nevojitet një teologji që pranon vetë-natën historike dhe të papërsosshme të të kuptuarit tonë për Zotin. Kjo i përgjigjet edhe kërkesës së ajetit për të mos “përgënjeshtruar argumentet” të Zotit, duke i kuptuar ato jo si formula të fiksuara, por si fjalë të gjalla që kërkojnë rilexim të vazhdueshëm në kontekste të reja.

3.3 Prioritizimi i etikës ndaj dogmës

Një leksion i thellë i ajetit është se “mizorët nuk do të kenë shpëtim”. Në hermeneutikën islame tradicionale, “mizoria” (zulm) lidhet jo vetëm me padrejtësinë sociale, por edhe me vënien e diçkaje në vendin qe nuk duhet. Në këtë kuptim, shpifja më e madhe ndodh kur vendosim interesat tona, paragjykimet tona, ose sistemet tona dogmatike në vendin që i përket ekskluzivisht Zotit.

Nga muri në urë

Ajeti 21 i Sures Enam, të lexuar nëpërmjet hermeneutikës filozofike, na konfronton me një realitet të rëndë: “shpifja ndaj Zotit” nuk është një kundërshtim teologjik i thjeshtë, por një fenomen kompleks që manifestohet në struktura mendore dhe sociale që pengojnë afrimin autentik ndaj fesë.

Në shekullin XXI, kur kriza e kuptimit dhe kërkimi për kuptim janë aq të theksuara, teologjia është thirrur të kalojë nga roli i “murit” dogmatik në rolin e “urës” hermeneutike. Kjo kërkon një ndryshim paradigmatik: nga një qasje dogmatike, ekskluziviste dhe statike, drejt një qasjeje dialogjike, inklusive dhe dinamike, e cila respekton misterin e Zotit ndërsa përpiqet të flasë për Të në mënyrë autentike në kontekstin tonë historik.

Vetëm nëpërmjet një hermeneutike të tillë të përgjegjshme, teologjia mund të shmangë “shpifjen” në kuptimin e thellë të fjalës dhe të shërbejë si një ndihmë autentike për afrimin e njeriut ndaj Transcendentit, në vend që të jetë pengesë për të.

MARKETING