Fenomenologjia e vetëdijes diskriminuese dhe gjenocidale

Metin Izeti

Fenomenologjia, si disiplinë filozofike, nuk merret vetëm me objektet, por edhe me mënyrën se si ato objekte i shfaqen vetëdijes sonë. Kur e zbatojmë këtë qasje për të kuptuar horroret më të mëdha të njeriut bashkekohor– diskriminimin racional dhe gjenocidin – atëherë nuk hulumtojmë thjesht faktet historike, por hyjmë në thellësitë e errëta të një vetëdijeje kolektive të sëmurë. Fenomenologjia e vetedijes diskriminuese nuk eshte kronikë e krimeve, por një hulumtim i strukturës së vetëdijes që i bën ato krime të mundshme dhe, në kontekstin e saj “legjitime”.
Në zemër të kësaj fenomenologjie qëndron ideja se vetëdija kolektive nuk është një pasqyrim i thjeshtë i realitetit. Ajo është një hapësirë ku ndërhyn aktivisht, interpreton dhe ndërton realitetin. Vetëdija diskriminuese fillon me një “epokë” të shtrembër – një pezullim të dyshimit ndaj vetes dhe një pranim të paproblemuar të një bote ku “Unë/Ne” është qendra normative, ndërsa “Ti/Ata” janë ankthi i huaj.

Kjo vetëdije operon nëpër disa faza kryesore fenomenologjike:
1. Paraqitja e “Tjetrit” si kërcënim ekzistencial
Fenomeni fillestar nuk është thjesht urrejtje, por një intencionalitet i shtrembëruar i vetëdijes. Per shembull, vetëdija serbe gjenocidale, e sheh shqiptarin, boshnjakun, kroatin, ose ajo hebreje e sheh palestinezin, jo si një subjekt tjetër, por si një kërcënim ontologjik për ekzistencën e vetë kombësisë serbe. “Tjetri” nuk është thjesht i ndryshëm; ai është një pengesë që duhet hequr nga historia dhe toka. Kjo është “noema” (objekti i mendjes) e kësaj vetëdijeje: Tjetri-si-kërcënim.
2. Dehumanizimi dhe reduktimi fenomenologjik
Gjithçka që e bën “Tjetrin” një qenie njerëzore – ndjenjat e tij, historia e tij, kultura e tij, vdekja e tij – i nënshtrohet një “reduktimi” të keq. Në vend që të shihet në tërësinë e tij komplekse, Tjetri reduktohet në një karikaturë etnike, në një simbol të papastërtisë, përbuzjes ose tradhtisë. Kjo nuk është një vepër e rastësishme, por një proces i vazhdueshëm i vetëdijes që aktivisht refuzon të “intendojë” (drejtojë vëmendjen drejt) humanitetit te Tjetrit. Vdekja e Tjetrit, për këtë vetëdije, nuk është një tragjedi, sepse ajo nuk e “sheh” si vdekje njerëzore.
3. Ndërtimi i mitit dhe legjitimimi i vrasjes.
Vetëdija gjenocidale nuk mund të ekzistojë në një vakum moral. Ajo ndërton një botëkuptim të tërë, një “botë jetese” alternative, ku vrasja bëhet e nevojshme dhe madje e lavdishme. Mitet historike (për betejën në Kosovë, për “kërcënimin” islamik) shërbejnë si korniza për këtë legjitimim. Ato nuk janë thjesht propaganda; ato bëhen pjesë e strukturës së vetëdijes kolektive, duke e bërë të pamundur që ajo të shohë botën në asnjë mënyrë tjetër. Vrasja bëhet një “detyrë” historike dhe ekzistenciale.
4. Anestezia morale dhe banaliteti i së keqes

Një aspekt thelbësor është “banaliteti” i së keqes në kontekstin e vetëdijes gjenocidale. Përderisa veprat janë monstruoze, vetëdija e kryerësit mund të jetë e rutinizuar. Ai nuk është domosdoshmërisht një monster qe ndjen me urrejtje çdo çast, por më shumë një funksionar i një realiteti të shtrembëruar. Ai “intendon” veprën e tij si pastrim, si mbrojtje, si punë. Kjo “anestezi morale” është rezultat i suksesshëm i procesit fenomenologjik të mëparshëm.

Fenomenologjia na tregon se diskriminimi nuk është thjesht një paragjykim i thjeshtë. Ai është një “stil” i qëndrueshëm i vetëdijes, një mënyrë e qëndrueshme e të parit të botës. Kur ky stil forcohet, institucionalizohet dhe bëhet doktrinë shtetërore, hapet rruga për gjenocid.

Gjenocidi, në këtë kuptim fenomenologjik, është kulmi logjik i një vetëdijeje të mbyllur në vete. Ai është momenti kur vetëdija kolektive, pasi ka reduktuar Tjetrin në një objekt kërcënimi, vendos ta eliminojë atë plotësisht nga fusha e tij ekzistenciale. Nuk është vrasje në masë, por është një projekt metafizik i pastrimit të botës nga një element që vetëdija e ka përcaktuar si të papastër.
Analiza fenomenologjike e vetedijes didkriminuese shërben si një model për të kuptuar mekanizmat e vetëdijes që çojnë në eliminimin e tjetrit kudo në botë, por edhe tek ne. Ajo na kujton se gjenocidi nuk fillon me armët, por në mënyrën se si ne e “shohim” Tjetrin. Fillon kur ndalojmë të intendojmë humanitetin e tij dhe fillojmë ta intendojmë atë si një abstraksion të rrezikshëm.

Përballja me këtë fenomen nuk kërkon vetëm dënim juridik, por edhe një “terapi” fenomenologjike kolektive: një përpjekje të vazhdueshme për të çmontuar strukturat e vetëdijes që dehumanizojnë dhe për të rikthyer në qendër të vëmendjes sonë subjektivitetin e çdo qënieje njerëzore. Është një betejë për vetëdijen, e cila mund të jetë fusha e parë dhe e fundit e luftës.

MARKETING