Dëshira e Nejit të thyer: Një revoltë kundër ndarjes

Shkruan: Prof. Dr. Metin Izeti

«Dëgjo nejin çfarë po tregon / Si ankohet për ndarjen e tij…»

Këto fjalë janë hyrja në Mesnevi të Mevlana Xhelaluddin Rumiut, por në thelb janë një ulërimë filozofike. Nej’i, i prerë dhe i zbrazur, është metafora e qenies njerëzore në gjendjen e saj thelbësisht të shkëputur nga Burimi Origjinal. Kënga e tij nuk është vetëm vajtim, por një provokim ekzistencial: Pse jam i ndarë? Pse ekzistenca ime është një mungesë?

Ky fillim na fton në një përballje me çarjen origjinale. Rumi nuk fillon me një parim logjik, por me një plagë ekzistenciale—plagë që këndon. Dhe pikërisht në këtë këngë të plagës, ne dallojmë jehonën e një rebelimi shpirtëror kundër vetë gjendjes së ndarjes si një domosdoshmëri e ftohtë.

Ekzistenca e nej’it është një ekzistencë e huajësuar, e shkëputur nga moçali i tij. Ky fakt i shkëputjes ngre dy përgjigje themelore filozofike, që ne mund t’i quajmë: Arsyetimi i Mendjes dhe Revolta e Shpirtit.

Filozofia racionale (në kuptimin e saj më të gjerë, si theksim i arsyes dhe rendit) kërkon që ndarja të racionalizohet. Ajo do të thoshte: “Ndarja (ose individualizimi) është e domosdoshme për funksionimin e Kozmosit. Kallami duhet të pritet për të prodhuar tingull, ashtu si individi duhet të ndahet për të realizuar vetveten.” Kjo qasje e sheh shkëputjen si një fakt natyral dhe të domosdoshëm — një dogmë të ekzistencës. Dhimbja është një kosto e pashmangshme e procesit evolutiv.

Rumi, si një përfaqësues i këtij shpirti revoltues, e refuzon këtë pranim të ftohtë. Ai e trajton ndarjen si një padrejtësi ekzistenciale. Nej’i nuk thotë “Ky është ligji”, por ankohet, proteston:

«Gjithmonë me dhembje jam për këtë ndarje, / Me vete shoqëroj këdo që mbeti pas»

Kjo dhembje nuk është pasivitet, por një formë rezistence aktive. Është refuzimi i shpirtit për ta pranuar këtë burg ekzistencial si diçka “natyrale”. Kënga e nejit dëshmon se brenda qenies së copëtuar mbetet një kujtesë e gjallë dhe e zjarrtë e Njësisë, e cila nuk qetësohet me shpjegime logjike.

Revolta e vërtetë kundër arsyes racionaliste artikulohet përmes zjarrit të dëshirës (mallit), i cili është thelbësisht palogjikshëm.

«Mua, më ka flakë malli për atë vend, / Ma ka ndezur kjo dëshirë zjarrin brenda.»

Ky zjarr, shprehje e dashurisë mistike (‘ashk), është çrregullimi që kërkon të shkrijë nejin e formuar prapa në rrënjën e tij. Nëse arsyeja kërkon Rendin (Logos), shpirti kërkon Kthimin (Teosis/Njësimin). Kthimi në moçal është fizikisht dhe logjikisht i pamundur, por pikërisht këtu qëndron forca e revoltës: të kërkosh të pamundurën.

Rumi thekson se ky zjarr është universal dhe i vërtetë, duke argumentuar se:

«Kush ndau zemrën nga një i dashur, e di ç’është të këndosh, / Ti që s’e di, dije që e ndave ti këtë rrugë…»

Revolta shpirtërore e Rumiut nuk është thjesht refuzim; është një akt transformimi. Ai e përdor plagën e thyer si mjet për të prodhuar zjarrin e dëshirës. Dhimbja bëhet lëndë e parë, dhe kështu, ajo që na robëron (ndarja) shndërrohet në instrumentin e thirrjes për liri.

Neji e kundërshton sundimin e arsyes së thatë duke prodhuar lot, dhe jo njohuri.

Neji ynë çdo herë që fillon të këndojë, / Të fton të derdhësh lot për dashurinë e tij

Arsyetimi i mendjes kërkon të shpjegojë dhimbjen, ta bëjë të menaxhueshme. Kënga e nejit, megjithatë, kërkon ta përjetojë atë. Lotët vijnë nga refuzimi i pranimit racional. Në vend që ta zgjidhësh problemin, e përjeton atë plotësisht për ta tejkaluar shpirtërisht. Lotët janë uji i kundërshtimit ndaj botës së ftohtë të domosdoshmërisë. Kjo qasje thekson fuqinë e Intuitës/Zemrës mbi Logjikën, një temë qendrore në tesavvufin islam.

Rumi në bejtet vijuese thekson se kjo këngë nuk u drejtohet kufomave intelektuale, por vetëm atyre që ndiejnë:

Këtë e kupton vetëm ai, të cilin e çmend dashuria, jo mendja e kthjellët, / Sepse kush e dëgjon këtë notë, dehet krejt nga zjarri i saj.

Këtu, “i marrë/i dehur” është epiteti për rebelin shpirtëror, i cili ka zgjedhur të heqë dorë nga racionalizimi i burgut të tij, duke zgjedhur çmendurinë e Zjarrit dhe Kthimit.

18 bejtet e para të Mesnevi-t janë një deklaratë filozofike revoltuese:

1. Akuza: Ekzistenca njerëzore është një plagë/ndarje, dhe kjo nuk duhet pranuar thjesht si ligj i ftohtë.
2. Arma: Përgjigjja është kënga, një formë e arsyetimit të palogjikshëm sipas arsyes racionaliste (Zjarrit të dëshirës).
3. Detyra: Qëllimi është të kundërshtosh arsyetimin e mendjes dhe të kërkosh Njësinë, duke e bërë Praninë më të fuqishme se Mungesën.
Rumi na ofron një armë kundër domosdoshmërisë: Këngën e qiellit. Aty ku arsyeja na thotë të pranojmë kufijtë, nej’i i thyer këndon përtej atyre kufijve.

«Neji ynë është si zjarri – nuk është frymë e kotë, / Kush nuk e ka këtë zjarr, le të zhduket!»

Jeta e vërtetë fillon atje ku pranojmë revoltën shpirtërore, ku kënga e shkëputjes thërret për Njësinë dhe Praninë.

MARKETING