Nevoja për urtësi kur mendon se je i fortë

Shkruan: Prof. Dr. Metin Izeti

Pushteti është një nga sprovat më të vështira të karakterit njerëzor. Kur njeriu gjendet në një pozicion force, ku fjala e tij ka peshë dhe mundësitë duken të pafundme, ai hyn në një zonë të rrezikshme psikologjike. Eshtë pikërisht ky moment kur nevoja për njerëz të mirë, të urtë dhe të drejtpërdrejtë bëhet më e madhe se kurrë, ndonëse shpeshherë egoja e fryrë tenton t’i largojë ata si “të bezdisshëm”.

Forca e përkohshme ka një veti dehëse. Ajo krijon një lloj mjegulle që e bën individin të besojë se rregullat që vlejnë për të tjerët, nuk vlejnë për të. Krenaria e tepruar fillon të ushqejë egon, duke e shndërruar vetëbesimin në arrogancë. Në këtë gjendje, njeriu bëhet i prirur të bëjë gabime strategjike dhe njerëzore, sepse pushon së dëgjuari kritikën dhe fillon të rrethohet nga ata që thonë vetëm atë që ai dëshiron të dëgjojë. Ky izolim shpirtëror është hapi i parë drejt rënies.
Forca dhe pushteti paraqiten shpesh si kulmi i suksesit njerëzor, si arritja që konfirmon vlerën dhe aftësinë e individit. Por pikërisht në këtë kulm, në atë lartësi ku duket se gjithçka është e mundur, fshehet gracka më e madhe e shpirtit. Ndjenja e fuqisë, e krijuar nga pozita, pasuria ose influenca, ka një natyrë mashtruese: ajo na bën të besojmë se jemi të paprekshëm, se ligjet e kthimit, të cilave i nënshtrohet gjithë ekosistemi njerëzor, për ne nuk vlejnë. Ky është iluzioni fatal i forcës – besimi se mund të qëndrosh mbi botën, pa u përkulur kurrë para saj. Dhe në këtë moment paraqitet iluzioni, kur mendon se je më i forti, kur egoja të pëshpërit se tani të tjerët ekzistojnë për të ndjerë dëshirën tënde, lind nevoja më e mprehtë për urtësi. Por urtësia nuk është një informacion që vjen nga jashtë; ajo është një kusht i brendshëm, një gatishmëri për të dëgjuar atë që nuk dëshiron të dëgjosh dhe për të parë atë që krenaria jote kërkon të fshehë.

Pushteti, në thelbin e tij, është një provë e vetëdijes. Ai nuk zbulon karakterin, por e deformon atë nëse nuk gjendet nën dritën e vetëqortimit të pandërprerë. Forca e përkohshme, si të gjitha gjërat e kësaj bote, ka një cikël; ajo lind, kulmon dhe të paktën në aspektin e saj të jashtëm, bie poshtë. E vërteta e qëndrueshme nuk qëndron në majë, por në mënyrën se si sillet dikush ndërsa ngjitet, qëndron atje, dhe zbret. Njeriu, kur ndjen peshën e fjalës së vet, hyn në një gjendje përgjumjeje shpirtërore. Ajo që dikur ishte vigjilencë ndaj nevojave të të tjerëve, kthehet në një dëgjim selektiv; ajo që dikur ishte frikë e drejtë nga gabimi, transformohet në një besim të patundur në infalibilitetin e vet. Kjo është dehje e rrezikshme, sepse bota nuk ndalon së rrotulluari për shkak të vetëbesimit tonë. Ligjet e gravitetit moral veprojnë pa u interesuar për statusin tonë. Dhe këtu, në qendër të kësaj vëmendjeje të ngushtuar, bëhet i dukshëm roli i njerëzve të urtë dhe të drejtpërdrejtë. Ata nuk janë stoli ose akesorë të një jete të suksesshme; ata janë sistemet shpëtuese, kanalet për rrjedhjen e realitetit në bllokimin e mendjes nga pushteti.

Njerëzit e urtë shërbejnë si pasqyrë e ndershme. Ata reflektojnë jo imazhin që ne dëshirojmë të projektojmë, por konturet e vërteta të figurës sonë, me të gjitha pakuptimsitë dhe anët e shtrembra. Kur fjala e dikujt bëhet ligj në një mikrokosmos njerëzor, kjo pasqyrë bëhet e çmuar deri në shkallën e patjetërsueshme. Të thuash “mbreti është i zhveshur” në një obor rrethuar nga lajmëtarët e gatshëm të adhurojnë edhe një mantel imagjinar, kërgon një kurajë civile që rrjedh nga një integritet i thellë. Ata që bëjnë këtë nuk e bëjnë për shkak të një dëshire për konflikt, por pikërisht për shkak të një respekti më të madh: respekti për të vërtetën dhe për personin që po e humb atë nga sytë e vet. Ata e duan njeriun, jo pushtetin; ata e duan shpirtin, jo maskën. Prandaj, fjalët e tyre mund të duken si pengesa, si kundërshtime bezdisëse ndaj rrjedhës së pafund të mundësive, por në realitet janë muret mbrojtëse që pengojnë rënien në një pellg pa fund arrogance.

Natyra ciklike e ekzistencës nuk është vetëm një vëzhgim i botës së jashtme; ajo është një ligj i thellë i brendshëm. Kush ngrihet, do të ulet. Kush ndjen veten të fortë, do të ndjejë dobësinë. Kjo çështje nuk është një mallkim, por një kusht i ekzistencës së ndërgjegjshme. Urtësia e vërtetë, pra, qëndron në një lloj përjetësie të brendshme. Ajo konsiston në të qenurit në harmoni me këtë cikël, duke e pranuar atë, jo si një kërcënim, por si një realitet që i jep thellësi dhe kuptim të gjithë udhëtimit. Njeriu i urtë, edhe kur është në majë, nuk e harron erën e ftohtë që fryen atje lart dhe kujton me përulësi ngrohtësinë e tokës. Ai e di se rrota do të kthehet, dhe për këtë arsye, sjellja e tij sot është një investim për të nesërmen. Ai nuk ndërton rreth vetes një monument të brishtë nga lavdërimet, por një shtëpi të qëndrueshme nga respekti dhe ndershmëria. Kur forca materiale të largohet – që gjithsesi do të largohet – ajo që mbetet është cilësia e marrëdhënieve dhe sasia e dinjitetit.
Nevoja për urtësi kur mendon se je i fortë është nevoja për të kujtuar njerëzinë tënde. Është një thirrje për të kthyer vëmendjen nga jashtë – nga simbolet e pushtetit, nga dallimet artificiale – drejt brendësisë së pandryshueshme. Fuqia e vërtetë nuk qëndron në aftësinë për të komanduar, por në guximin për t’u vetë-kufizuar. Nuk qëndron në numrin e njerëzve që dëgjojnë, por në cilësinë e atyre që guxojnë të flasin. Të qenit i fortë në mënyrë të përshtatshme do të thoshte të jesh mjaft i fortë për të pranuar dobësinë tënde, mjaft i sigurt për të dëgjuar kundërshtimin dhe mjaft i mençur për të kuptuar se lartësia më e madhe është aftësia për të qëndruar me këmbët mbi tokë, edhe kur të duket se je mbi retë. Sepse në fund, historinë e njerëzimit nuk e shkruajnë ata që kanë pasur pushtetin, por ata që kanë pasur urtësinë për ta përdorur atë në shërbim të diçkaje më të madhe se vetja e tyre. Dhe kjo, në thelb, është mënyra e vetme për ta bërë ndonjë lloj force të përkohshme, për një çast, të përjetshme.

Miqtë e vërtetë dhe njerëzit e urtë shërbejnë si një “busull morale”. Ata nuk të duan për postin apo për privilegjet që burojnë prej teje, por për atë që je në thelb. Kur je i fortë, ke nevojë për dikë që guxon të të thotë “jo” dhe që të kujton se njerëzillëku vlen më shumë se pozita. Pa këtë ekuilibër, rrezikon të humbasësh njerëzit që do të ishin aty edhe nëse gjithçka tjetër do të zhdukej.
Natyra e botës është ciklike; asgjë nuk qëndron në vend dhe, siç thotë shprehja popullore, bota është sferike dhe rrotullohet. Pushteti, me definicion, është i përkohshëm. Kur rrota e fatit të kthehet – dhe ajo kthehet gjithmonë – njeriu mbetet vetëm me gjurmët që ka lënë pas dhe me njerëzit që ka mbajtur afër. Nëse gjatë kohës së forcës ke sakrifikuar miqtë e vërtetë në altarin e egos, në kohën e dobësisë do të gjendesh në një vetmi dërrmuese.

Në përfundim, urtësia e vërtetë e një udhëheqësi apo një njeriu të fuqishëm qëndron në përulësinë e tij. Të mbash pranë njerëz të mirë kur je lart, është investimi më i mençur për kohën kur do të jesh poshtë. Sepse në fund të fundit, nuk janë titujt ata që na mbajnë peshë në stuhi, por duart e miqve të vërtetë që nuk na lanë kurrë të humbnim rrugën.

MARKETING